Szatańska gra … 😉
Kilka dni temu odbyłem z moją małżonką pielgrzymkę na Górę św.Anny i w tamtejszym kościele poświęconym św.Annie, matce Maryji a babci Jezusa, gdzie znajduje się jej figurka właśnie z nimi na rękach, stąd zwana Samotrzecią (jako że Anna jest tą trzecią), ubierana w różne szaty w zależności od okresu liturgicznego, znalazłem w bocznym korytarzu ciekawostkę szachową. Jest nią alegoryczny obraz olejny namalowany w 1831 roku przez Maurycego Retzscha, zatytułowany „Gra szatana z człowiekiem o duszę” (Die Schachspieler, Les joueurs d’échecs lub The Chess Players, a po polsku Szachiści). Uciąłem sobie krótką pogawędkę z jednym z braci i dowiedziałem się, że to jest kopia obrazu, a oryginał znajduje się podobno w Galerii Drezdeńskiej. Przeszukując internet nie udało mi się jednak potwierdzić lokalizacji oryginału. Porównując z oryginałem można zauważyć wiele różnic w szczegółach, w tym źle ustawione niektóre bierki. Dodatkowe informacje zaczerpnąłem z internetu, a nastrojowy opis obrazu ze strony jezuitów. Fotki są mojego autorstwa.
Kilka słów o autorze.
Fryderyk August Maurycy Retzsch (09.12.1779-11.07.1857), wybitny niemiecki malarz, kreślarz i rytownik, urodził się w Dreźnie a zmarł w Radebeul (przedmieścia Drezna). Był młodszym bratem Augusta Retzscha, pejzażysty. W 1797 rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w swoim rodzinnym mieście, członkiem Akademii został w 1817, a następnie w 1834 profesorem tejże. Wielką popularność, nie tylko w swoim rodzinnym kraju, ale także we Francji i Anglii, oraz przy okazji niezależność finansową, zdobył dzięki swoim licznym szkicom ilustrującym poezje wielkich niemieckich artystów, m.in. Schillera i Goethego, ale również i Szekspira oraz wielu innych. Był również producentem wina.
Wzorem dla tego obrazu był niewątpliwie „Faust” Goethego. Maurycy Retzsch był zafascynowany Faustem jak wielu innych artystów w tamtych czasach. Jakkolwiek obraz „Szachiści” nie przedstawia bezpośrednio epizodu z Fausta, to jest pełen faustowskiego smaku i nasycony jest alegorią. Dom aukcyjny Chritie’s sprzedał oryginał tego obrazu (olejny na płótnie lnianym, wymiary 32.3 x 39 cm) za kwotę $112,239 (w dniu 07.10.1999).
Z obrazem tym związana jest również anegdota o Paulu Morphy’m. Michael Goeller prezentuje na swoim blogu dogłębną interpretację obrazu z szachowego punktu widzenia.
Pierwsza publikacja, w której umieszczono rycinę (wtedy zdjęć jeszcze nie było) sławnego obrazu przedstawiającego zawodników walczących przy szachownicy – szatan grający z młodzieńcem o jego duszę, została wydana w postaci broszury, zatytułowanej „The Game of Life or The Chess-Players” wg Moritz Retzsch, Boston 1837. Zawiera ona cztery strony tekstu oraz ilustrację, książeczka w miękkiej okładce, o wymiarach 13.5″ szer x 9.75″ wys.
fot1.MW
Obraz Maurycego Retzscha jest alegorią.
Artysta przedstawia w nim grę w szachy, ale nie jest to jednak zwykła gra.
Szachownica leży na sarkofagu, co daje poczucie wagi gry – „na śmierć i życie”. Ze sklepienia zwieszają się dwa smoki, śledzące jej przebieg, gotowe rzucić się na ofiarę…
Przystojny młodzieniec [grający białymi] oparł swą kędzierzawą głowę na ręce i pogrążył się zupełnie – w nierównej walce.
Naprzeciw niego szatan, Książę ciemności [grający czarnymi]. Lew, na oparciu jego krzesła, trzymający łapę na ludzkiej czaszce, odsłania jego zamiary – „jak lew ryczący krąży, szukając kogo by pożreć”. Z jego twarzy przebija chytrość, pycha i okrucieństwo, a szyderczy uśmiech zdradza przeczucie zwycięstwa.
W głębi, pomiędzy grającymi, świetlista postać anioła stróża młodzieńca.
Gra jeszcze nie jest zakończona…
fot2.MW
Figurka, okryta płaszczem, po stronie szatana to czarny król-szatan. Jego wojsko idzie odważnie do ataku. Czarna królowa to zmysłowość – piękna postać kobieca trzymająca w ręku czarę rozkoszy. Oficerowie to grzechy. Tuż przed królem stoi niedowiarstwo, depczące krzyż. Obłuda, z kocią głową, w prawej ręce trzyma nóż za plecami a lewą bije się w piersi. Pycha, podobna do pawia, kroczy dumnie z koroną na głowie, z rozłożonymi małymi skrzydełkami. W ręku trzyma worek z pieniędzmi i wydyma swą pierś pokrytą orderami. Po prawej stronie królowej, ze skrzynką pieniędzy pod pachą, gryzie swą własną rękę skąpstwo i zazdrość. Dalej – lenistwo podobne do ociężałej świni, siedzi na pniu ze zwieszonymi do ziemi rękoma. Poza szachownicą namiętność zwyciężona przez młodzieńca – gniew – pod postacią napuszonego indyka, pokrytego kolcami. Czarne małe figurki oznaczają wątpliwości o rzeczach wiary, którymi szatan trapi młodzieńca.
Po stronie młodzieńca (białe figurki) jego dusza w postaci króla ze skrzydełkami. Biała królowa to religia – najpotężniejsza opiekunka duszy. Postać pełna majestatu z wielkimi skrzydłami i krzyżem w ręce. Oficerami są prawda, z tarczą i pochodnią, (po prawej stronie króla) oraz nadzieja – z kotwicą. Poza planszą, w posiadaniu szatana: pokora, ubogo ubrana z torbą przez ramię, niewinność pod postacią chłopca, wyciągającego z ufnością rękę oraz miłość – dwoje dzieci obok siebie z gwiazdą między główkami.
Szatan odebrał młodzieńcowi również pokój (figurka z liściem palmowym w dłoni) i trzyma go w kościstych palcach.
Zmysłowość, niedowiarstwo i złe myśli pod postacią czarnych skrzydlatych potworków, atakują zaciekle religię, która stoi w postawie obronnej przed duszą.
Ornamentacja sarkofagu potęguje jeszcze bardziej klimat walki. Postać kobiety, zakrywającej twarz oznacza wyrzuty sumienia. Pająk, wychodzący z sarkofagu oznacza śmierć, pokrywającą wszystko pleśnią i zgnilizną jak sieć pajęczą.
09.09.2010, [MW]